ایرنابازار- نوروز، جشن باستانی ایرانیان است که ریشه در تاریخ و فرهنگ غنی این سرزمین دارد. این جشن در بسیاری از کشورهای منطقه و فراتر از آن، در میان اقوام مختلفی با تاریخ و فرهنگ‌های متنوع، جشن گرفته می‌شود. نوروز نمادی از نو شدن، احیای طبیعت و امید به آینده است. این مراسم که در اصل از دوران باستان به یادگار مانده، هر قوم و منطقه‌ای رسوم خاص خود را در برگزاری آن دارد. در ایران با توجه به تنوع اقلیمی و فرهنگی، هر منطقه و قوم، رنگ و بویی متفاوت به این جشن می‌دهد. از آداب و رسوم نوروزی در شمال تا جنوب، شرق تا غرب کشور، هرکدام نمایانگر بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی آن منطقه است.
نوروز از زیباترین آیین‌های کهن ایران‌زمین، تجلی‌گر رسوم و سنت‌های غنی است و نقشی بی‌بدیل در حفظ انسجام اجتماعی، تقویت سرمایه‌های فرهنگی و تداوم پیوندهای قومی دارد. اقوام ایرانی در هر گوشه‌ای از این سرزمین، نوروز را با عشق و احترام گرامی می‌دارند و نخستین روزهای بهار را که نماد زایش و شکوفایی طبیعت است، با آیین‌های خاص خود جشن می‌گیرند. با این حال به دلیل تنوع اقلیمی و جغرافیایی، شیوه‌های برگزاری این آیین در مناطق مختلف کشور، رنگ و بویی متفاوت به خود می‌گیرد. این تنوع، یکی از ویژگی‌های کم‌نظیر نوروز در ایران است.
نوروز، فراتر از یک جشن ملی، روایت‌گر پیوند عمیق ایرانیان با طبیعت و فرهنگ دیرینه‌شان است. این آیین کهنسال، آغازی دوباره را نوید می‌دهد و در هر گوشه‌ای از ایران، رنگ و بویی ویژه به خود می‌گیرد. ایرانیان در هر نقطه‌ای از سرزمین پهناور خود، نوروز را با اشتیاقی وصف‌ناپذیر گرامی می‌دارند. اگرچه رسم‌های مشترکی چون چهارشنبه‌سوری، خانه‌تکانی، چیدن سفره هفت‌سین و دید و بازدیدهای نوروزی در سراسر کشور دیده می‌شود اما اقلیم متنوع ایران به این آیین، جلوه‌هایی متفاوت بخشیده است.
در کنار تمام این آیین‌ها، آنچه نوروز را به جشن اتحاد و همدلی تبدیل می‌کند، سنت دید و بازدید است. صله‌رحم، به‌ویژه دیدار با بزرگان خانواده، تسلی دادن به بازماندگان افرادی که در سال گذشته عزیزی را از دست داده‌اند و کمک به نیازمندان از جمله آداب مشترک نوروز در سراسر ایران است. این ویژگی به نوروز مفهومی عمیق‌تر می‌بخشد؛ مفهومی که بر پایه مهرورزی، گذشت و پیوندهای انسانی استوار است.
نوروز، با تمام جلوه‌های متنوعش، نمایانگر وحدت در عین گوناگونی فرهنگ‌ها در ایران به شمار می رود. هر رسم و آیینی، داستانی از پیشینه مردمانی را روایت می‌کند که سده ها در کنار هم زیسته و این جشن را همچنان زنده نگه داشته‌اند. در این مطلب به بررسی سنت‌ها و مراسم نوروزی در میان اقوام مختلف ایرانی پرداخته می‌شود تا نشان دهیم چگونه این جشن باستانی، در هر گوشه‌ای از ایران زمین، بازتابی از ویژگی‌ها و فرهنگ‌های منحصر به فرد مردم آن منطقه است.
نوروز در گستره ایران فرهنگی
ریشه‌های نوروز در قلمرو وسیع فرهنگی ایران از گذشته‌های دور تا امروز امتداد یافته است. اقوام مختلف، بسته به پیشینه تاریخی و شرایط جغرافیایی خود، شیوه‌های گوناگونی برای برگزاری این آیین دارند.
نوروز در شهرهای غربی ایران به دلیل زندگی بیشتر مردم در قالب عشایری، ویژگی‌هایی متفاوت از دیگر مناطق دارد. در این مناطق، چهار روز قبل از آغاز سال نو، مردم حلوای خاصی به نام «الته» می‌پزند و به یاد درگذشتگان فاتحه می‌خوانند و آن را میان همسایه‌ها تقسیم می‌کنند. در گذشته، مردم کردستان نیز سنتی ویژه داشتند که در آن به دوازده برج یا مناره می‌رفتند. در این مناره‌ها، کشاورزان گیاهان خاصی را می‌کاشتند و پس از گذشت چند روز از نوروز به این گیاهان سر می‌زدند. آن‌ها دانه‌هایی که بهترین رشد را داشته بودند، برای استفاده در کشت و کار سال جدید برمی‌داشتند.
همچنبن در غرب کشور به‌ویژه در آذربایجان، کردستان، کرمانشاه و ایلام، روشن کردن آتش در شب نوروز مرسوم است. این رسم در گذشته به‌عنوان نمادی از دفع پلیدی‌ها انجام می‌شد. از آیین‌های دیگری که هنوز در برخی نقاط زنده است، می‌توان به "میرنوروزی" اشاره کرد. این رسم که در گذشته در میان کردها و لرها رواج داشت، شامل انتخاب حاکمی موقت برای ایام نوروز بود که دیگران ملزم به پیروی از دستورات او بودند. این آیین در مناطقی مانند اورامان کرمانشاه همچنان پابرجاست.
آیین‌های نوروزی در جنوب، شرق و مرکز ایران
مردم جنوب ایران با بهره‌گیری از شرایط آب‌وهوایی معتدل خود، نوروز را به شیوه‌ای خاص جشن می‌گیرند. در مناطقی مانند بوشهر، هرمزگان و بخش‌هایی از کرمان، ساخت "کپر" یکی از رسم‌های رایج است. در گذشته، این کپرها محل زندگی مردم بودند اما امروزه برخی خانواده‌ها برای زنده نگه داشتن سنت‌ها، روز نخست نوروز را در کپری که در حیاط خانه‌شان برپا کرده‌اند، سپری می‌کنند. در عید نوروز حتی برخی افرادی که خانه های جدید و امروزی دارند، کپرها را در حیاط برپا می کنند و ۱۳ روز نوروز را در داخل آن سپری می کنند.
عرب‌زبان‌های ساکن ایران نیز مانند دیگر اقوام ایرانی به جشن و آیین‌های نوروزی می پردازند و این مراسم را با شور و شوق خاص خود برگزار می‌کنند. یکی از ویژگی‌های جالب در میان این قوم، برگزاری جشن‌ها و پایکوبی‌ها به همراه آتش‌بازی در چهارشنبه آخر سال است. از دیگر خصیصه‌های برجسته آداب نوروزی عرب‌زبان‌های ایران، تنوع گسترده غذاها و شیرینی‌هایی است که قبل از نوروز تهیه می‌کنند. در این میان، می‌توان گفت که عرب‌زبان‌ها در تهیه شیرینی‌های مخصوص نوروز، تنوعی فراتر از دیگر مناطق ایران دارند. این غنای فرهنگی به ویژه در جزایر قشم، کیش و خارک به وضوح قابل مشاهده است، جایی که آداب خاص خود را در این راستا دارند.
در مناطق مرکزی ایران، سنت‌ها و آیین‌های نوروزی ریشه‌ای عمیق در فرهنگ کهن این نواحی دارند. از جمله این رسوم می‌توان به برگزاری جشن‌های پهلوانی، آیین‌های مرتبط با افزایش برکت محصولات کشاورزی و دعا برای بارش باران در فصل بهار اشاره کرد که هر یک بازتابی از شرایط اقلیمی این مناطق است.
در شهرهایی مانند زرند، رفسنجان، سیرجان، اصفهان، شیراز، کاشان، سمنان و استان‌های هم‌جوار، نوروز بیشتر به سبک مدرن امروزی برگزار می‌شود و تفاوت چندانی با دیگر نقاط کشور ندارد اما در حاشیه کویر، آب به دلیل کمبود و ارزش بالای آن، همواره جایگاه ویژه‌ای در مراسم نوروزی داشته است. به همین دلیل، مردم این مناطق در کنار دیگر اجزای هفت‌سین، ظرفی از آب زلال را بر سر سفره قرار می‌دهند که نمادی از برکت، پاکی و حیاتی‌ترین نیاز سرزمین‌های کویری محسوب می‌شود. این سنت را می‌توان یکی از ویژگی‌های متمایز نوروز در این نواحی دانست.
در شرق کشور، نوروز تلفیقی از سنت‌های ایرانی و فرهنگ‌هایی است که در میان سده ها در این منطقه در هم آمیخته‌اند. در خراسان، مردم بر پوشیدن لباس‌های نو تأکید ویژه‌ای دارند و معتقدند که همان‌طور که طبیعت جامه‌ای تازه بر تن می‌کند، انسان نیز باید با طراوتی نو به استقبال سال جدید برود. کردهای ساکن خراسان نیز که در دوره صفویه به این منطقه کوچانده شدند، همچنان آیین‌های نوروزی خود را با شیوه‌ای مشابه کردهای غرب کشور برگزار می‌کنند.
شمال ایران؛ نوروزی رنگارنگ در دل طبیعت
طبیعت سرسبز شمال کشور، بر حال و هوای نوروز در این منطقه تأثیری انکارناپذیر داشته و در مازندران، گیلان و گلستان، جشن نوروز با سفره‌های رنگارنگ و غذاهای محلی متنوعی همراه است. طبخ غذاهای خاص نوروزی که ریشه در محصولات بومی منطقه دارد، از ویژگی‌های بارز این خطه است.
مراسم نوروز در مناطق شمال غرب کشور همچون آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل که آذری زبان به شمار می روند، از دیرباز همواره داشته می شود. اینک حتی در کشورهای همسایه همچون آذربایجان، روسیه و ارمنستان مشترکاتی با آذربایجان ایران وجود دارد؛ از جمله می توان به تهیه انواع شیرینی و مربا به مناسبت عید نوروز اشاره کرد.
نظر شما